صادرات پای مرغ از جمله موضوعاتی است که تاکنون در کشور کمتر به ظرفیت ها و اهمیت راهبردی آن توجه شده است. محصولی که سال ها به عنوان یک ضایعه گوشتی قلمداد می شد، امروز به کالایی استراتژیک با ارزش افزوده بالا تبدیل شده است. در شرایطی که توسعه صادرات غیرنفتی و افزایش ارزآوری به عنوان یکی از اولویت های اقتصادی کشور مطرح است، کمتر کسی به سراغ پای مرغ می رود؛ بااین حال واقعیت این است که این محصول می تواند ایران را به یکی از بازیگران مهم بازارهای بین المللی تبدیل نماید.
پای مرغ نه تنها در صنایع غذایی، بلکه در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی و به ویژه در تولید ژلاتین و کلاژن نقش کلیدی دارد. بازارهای بزرگی همچون چین، ویتنام، کشورهای آفریقایی و برخی کشورهای اروپایی خواهان این محصول هستند و ایران، با برخورداری از ظرفیت های تولید قابل توجه، قادر است سهم عمده ای از این بازارها را تصاحب کند.
ظرفیت تولید پای مرغ در ایران و اهمیت آن
ایران به عنوان یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان مرغ در منطقه، سالانه حدود ۲.۵ میلیون تن گوشت مرغ تولید می کند که از این میزان، حدود ۱۸۰ هزار تن پای مرغ به دست می آید. این حجم تولید نشان دهنده ظرفیت بالا نه فقط برای تأمین نیاز داخلی، بلکه برای حضور گسترده در بازارهای صادراتی است.
اهمیت این موضوع زمانی آشکار می شود که بدانیم مصرف پای مرغ در داخل کشور محدود بوده و عمدتاً به عنوان ضایعات تلقی می شود. بااین حال، در بسیاری از کشورهای آسیایی همچون چین و ویتنام، پای مرغ یک ماده غذایی لوکس محسوب می شود و در اروپا و ایالات متحده آمریکا نیز در صنایع ژلاتین سازی و تولید فرآورده های زیبایی جایگاه مهمی دارد. به عبارتی، کالایی که در داخل کشور کم ارزش شمرده می شود، در بازارهای بین المللی حکم طلای سفید را دارد.
آمار کلیدی:
- ظرفیت تولید پای مرغ در ایران: ۱۸۰ هزار تن در سال
- مصرف داخلی: حدود ۱۳۰ هزار تن
- ظرفیت صادراتی بالفعل: حدود ۴۹ هزار تن (در سال ۱۴۰۳)
- ظرفیت صادراتی بالقوه: حداقل ۱۰۰ هزار تن
انواع پای مرغ صادراتی ایران
پای مرغ صادراتی تنها به یک نوع محدود نمی شود و بسته به بازار هدف، دسته بندی های مختلفی دارد که هرکدام دارای استانداردها و ویژگی های خاص خود هستند.
- پای مرغ تازه: عمدتاً به بازارهای همسایه نظیر عراق و افغانستان صادر می شود. به دلیل فسادپذیری بالا، باید سریع حمل و نقل شده و معمولاً کمتر از یک هفته ماندگاری دارد.
- پای مرغ منجمد: متداول ترین و پرتقاضاترین نوع پای مرغ صادراتی که با استفاده از سیستم های انجماد سریع (IQF) در دمای منفی ۱۸ درجه سانتی گراد منجمد می شود و ماندگاری آن تا ۱۲ ماه ادامه دارد. عمده صادرات به چین و ویتنام مربوط به این نوع است.
- پای مرغ فرآوری شده: شامل جداسازی ناخن ها، پاک سازی کامل و بسته بندی بهداشتی است. این نوع عمدتاً به بازارهای لوکس مانند ژاپن، کره جنوبی و اروپا صادر می شود و ارزش صادراتی بالاتری دارد.
جزئیات فنی:
- پای مرغ تازه → ماندگاری ۵ تا ۷ روز
- پای مرغ منجمد → ماندگاری ۱۲ ماه
- پای مرغ فرآوری شده → نیازمند بسته بندی ویژه و گواهی های استاندارد
بازارهای هدف صادراتی ایران
شناخت بازار هدف به منزله طی کردن نیمی از مسیر صادراتی است. هر بازار ویژگی ها و حساسیت های خاص خود را دارد:
- چین: بزرگ ترین واردکننده پای مرغ از ایران است. در سال ۱۴۰۳ حدود ۲۲ هزار تن پای مرغ ایرانی به چین صادر شده که نسبت به سال قبل رشد ۱۵ درصدی داشته است. پای مرغ در این کشور عمدتاً در غذاهای سنتی و خیابانی استفاده می شود.
- ویتنام: دومین بازار بزرگ صادراتی ایران که پای مرغ در آن به عنوان غذای خیابانی محبوب شناخته می شود. حجم صادرات به این کشور در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۰ هزار تن بوده است.
- عراق و افغانستان: به عنوان بازارهای نزدیک، حساسیت بالایی روی قیمت دارند و معمولاً پای مرغ تازه برای آنها ارسال می شود. حجم صادرات به این کشورها حدود ۹ هزار تن در سال ۱۴۰۳ بوده است.
- آفریقا (غنا، نیجریه، کنیا): بازارهای نوظهور با رشد سریع که در سال ۱۴۰۳ حدود ۳ هزار تن پای مرغ از ایران وارد کرده اند.
- ژاپن و اروپا: بازارهای لوکس با الزامات کیفی، سایزبندی دقیق و مدارک بهداشتی ویژه. ایران در این بازارها سهم اندکی دارد اما ظرفیت توسعه قابل توجهی مشاهده می شود.
فرآوری و آماده سازی پای مرغ برای صادرات
فرآوری پای مرغ از مهم ترین مراحل آماده سازی برای صادرات محسوب می شود. پای مرغ باید مراحل زیر را به طور دقیق طی کند:
- شست وشو و ضدعفونی کامل
- جداسازی ناخن ها و حذف ناخالصی ها
- سایزبندی دقیق
- انجماد سریع با استفاده از سیستم IQF
- بسته بندی استاندارد در کیسه های ۱۰ و ۱۵ کیلوگرمی
- چیدمان روی پالت برای حمل و نقل ایمن
شایان ذکر است که در صورت عدم رعایت استانداردهای فرآوری، حتی با وجود کیفیت بالا، محموله ممکن است در مرزهای گمرکی برگشت داده شود که این امر موجب لطمه به اعتبار صادرکننده می شود.
استانداردهای سایزبندی و بسته بندی:
- وزن هر پای مرغ: ۴۰–۵۰ گرم
- بسته بندی: کیسه های ۱۰ و ۱۵ کیلوگرمی
- چیدمان: پالت بندی استاندارد برای حمل و نقل بین المللی
استانداردها و مجوزهای صادراتی مورد نیاز
ورود به بازارهای بین المللی بدون رعایت استانداردها و اخذ مجوزهای لازم امکان پذیر نیست. مدارک و مجوزهای کلیدی عبارت اند از:
- کارت بازرگانی معتبر
- مجوز سازمان دامپزشکی کشور
- گواهی سلامت بین المللی
- گواهی حلال
- نتایج آزمایش های میکروبی
- برچسب گذاری استاندارد و شفاف روی بسته ها
بازارهایی مانند اروپا و ژاپن نسبت به این مدارک حساسیت بسیار بالایی دارند و حتی برای ورود محموله های نمونه، رعایت کامل آنها الزامی است.
حمل و نقل و لجستیک پای مرغ صادراتی
حمل و نقل و لجستیک بخش قلبی صادرات پای مرغ محسوب می شود. بدون یک سیستم لجستیک قدرتمند، حتی مرغوب ترین پای مرغ هم به مقصد نمی رسد یا در مسیر خراب می شود. صادرات پای مرغ نیاز به زنجیره سرد دارد؛ یعنی دمای حمل و نقل باید از لحظه خروج از سردخانه تا زمان تحویل به خریدار کنترل شود. کوچک ترین خطا در این مرحله می تواند باعث فساد کالا، افت کیفیت یا حتی مرجوع شدن آن از طرف گمرک مقصد شود.
برای کشورهای نزدیک مثل عراق و افغانستان، معمولاً از کامیون های یخچال دار استفاده می شود. این مسیرها بین ۱ تا ۵ روز طول می کشند و اگرچه نسبت به حمل دریایی یا هوایی کم هزینه ترند، اما نیاز به مدیریت دقیق زمان دارند. در مقابل، برای کشورهایی مثل چین و ویتنام، حمل و نقل دریایی با کانتینر یخچال دار گزینه اصلی است. این مسیر حدود ۱۵ تا ۲۵ روز زمان می برد و به خاطر طولانی بودن مسیر، سیستم های مانیتورینگ دمایی داخل کانتینر الزامی است.
از طرف دیگر، برای بازارهای خاص و لوکس مثل ژاپن یا اروپا، حمل و نقل هوایی مورد استفاده قرار می گیرد. حمل هوایی گرچه بسیار گران تر است، اما زمان تحویل را به ۲ تا ۳ روز می رساند و برای سفارش های کم حجم و با ارزش بالا توجیه اقتصادی دارد.
طبق گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، سهم حمل زمینی پای مرغ در صادرات ایران حدود ۴۵ درصد، حمل دریایی ۵۰ درصد و حمل هوایی حدود ۵ درصد است. همچنین آمار نشان می دهد که کشورهایی مثل چین برای پای مرغ های صادراتی ایران ترجیح می دهند فقط از کانتینرهای یخچال دار استفاده شود و برای هر محموله گواهی سلامت دمایی ارائه گردد.
بازاریابی و فروش بین المللی
بازاریابی بین المللی صادرات پای مرغ فقط به حضور در نمایشگاه ها خلاصه نمی شود، بلکه ترکیبی از بازاریابی سنتی و دیجیتال است. یکی از مهم ترین ابزارها برای صادرکنندگان ایرانی، حضور در نمایشگاه های تخصصی غذایی مثلGulfood در دبی، SIAL در فرانسه و China Food Expo در پکن است. این نمایشگاه ها بسترهایی هستند که صادرکنندگان می توانند مستقیماً با خریداران عمده و واردکنندگان مذاکره کنند، نمونه ارائه دهند و قراردادهای بلندمدت ببندند.
اما در دنیای امروز، صرفاً حضور فیزیکی کافی نیست. بسیاری از خریداران از پلتفرم های آنلاین B2B مانند Alibaba، Tradekey و Global Sources برای پیدا کردن تامین کنندگان استفاده می کنند. بنابراین، داشتن یک پروفایل حرفه ای، عکس های باکیفیت، توضیحات دقیق محصول و حتی نظرات مشتریان قبلی در این پلتفرم ها اهمیت زیادی دارد. طبق گزارش ITC (مرکز تجارت بین الملل)، بیش از ۷۰ درصد معاملات B2B محصولات کشاورزی دنیا ابتدا از طریق همین بسترهای آنلاین شکل می گیرند.
علاوه بر این ها، داشتن وب سایت چندزبانه به انگلیسی، چینی و عربی، فعالیت در شبکه های اجتماعی مثل LinkedIn و Instagram و تولید محتوای ویدیویی از مزارع، خطوط فرآوری و بسته بندی، باعث افزایش اعتماد مشتری های خارجی می شود. بسیاری از صادرکنندگان موفق ایرانی، حتی با همکاری با اینفلوئنسرهای غذایی در کشورهای هدف، برند خود را تقویت کرده اند.
تحلیل رقبا و چالش های صادراتی
تحلیل بازار نشان می دهد که برزیل بزرگ ترین صادرکننده پای مرغ دنیاست و سالانه حدود ۶۰۰ هزار تن صادر می کند. بعد از آن آرژانتین با ۲۵۰ هزار تن و آمریکا با ۱۵۰ هزار تن قرار دارند. ایران فعلاً حدود ۴۹ هزار تن پای مرغ صادر می کند و سهم ۲ درصدی از بازار جهانی دارد. این عدد نشان دهنده پتانسیل عظیم برای رشد است، اما رقابت سختی پیش روی صادرکنندگان ایرانی است.
یکی از بزرگ ترین چالش ها، تحریم ها و مشکلات بانکی بین المللی است که روند انتقال پول را پیچیده می کند. حتی وقتی قرارداد بسته می شود، دریافت پول ممکن است ماه ها طول بکشد. چالش بعدی، تغییرات سریع قوانین وارداتی در کشورهای مقصد است؛ مثلاً چین اخیراً قوانین جدیدی برای گواهی سلامت اعمال کرده که بسیاری از صادرکنندگان ایرانی را غافلگیر کرده است.
مشکل بعدی، ضعف زنجیره سرد داخلی است. بسیاری از صادرکنندگان کوچک به سیستم های حمل و نقل یخچال دار دسترسی ندارند و مجبورند با واسطه ها کار کنند که این مسئله باعث افزایش هزینه ها و کاهش سود می شود. نوسانات شدید نرخ ارز هم باعث شده قیمت گذاری محصولات صادراتی ایران برای خریداران خارجی پیچیده تر شود.
راهکارها و فرصت های توسعه
برای مقابله با این چالش ها، چند راهکار کلیدی وجود دارد:
۱. سرمایه گذاری در فناوری و فرآوری:
با نصب خطوط فرآوری مدرن و استفاده از دستگاه های سورتینگ، کیفیت محصول افزایش می یابد و ضایعات کاهش می یابد.
۲. اخذ گواهی های بین المللی:
گواهی هایی مانند GLOBAL GAP، ISO 22000 و HACCP باعث افزایش اعتماد خریداران خارجی می شود.
۳. برندسازی و بسته بندی حرفه ای:
حتی چاپ یک لوگوی ساده روی کیسه ها می تواند تفاوت بزرگی در ذهن خریدار ایجاد کند.
۴. همکاری با شرکت های لجستیک بین المللی:
این همکاری ها می تواند مشکلات حمل و نقل و زنجیره سرد را به طور چشمگیری کاهش دهد.
۵. تقویت بازاریابی دیجیتال:
استفاده از وب سایت ها، شبکه های اجتماعی و پلتفرم های B2B برای جذب مشتری های جدید.
چشم انداز آینده صادرات پای مرغ ایران
با وجود چالش ها، آینده صادرات پای مرغ ایران روشن به نظر می رسد. پیش بینی می شود تا سال ۱۴۰۵ حجم صادرات ایران به ۸۰ هزار تن برسد که معادل درآمد ارزی حدود ۱۲۰ میلیون دلار خواهد بود. برای رسیدن به این هدف، دولت باید نقش حمایتی بیشتری ایفا کند؛ از جمله کاهش بروکراسی گمرکی، پرداخت مشوق های صادراتی و حمایت از حضور صادرکنندگان در نمایشگاه های بین المللی.
جالب است بدانید که بازارهای جدیدی مانند آفریقا و اروپای شرقی به تدریج به بازارهای هدف ایران اضافه می شوند. اگر صادرکنندگان ایرانی بتوانند با خریداران بلندمدت قرارداد ببندند و کیفیت محصول را حفظ کنند، می توانند سهم خود را در بازار جهانی از ۲ درصد به حداقل ۵ درصد افزایش دهند.
جمع بندی نهایی:
صادرات پای مرغ برای ایران فقط یک تجارت ساده نیست، بلکه یک فرصت اقتصادی عظیم است. کالایی که در داخل کشور کم مصرف است، در بازارهای جهانی به عنوان یک غذای لوکس و حتی ماده اولیه صنعتی استفاده می شود. اگر صادرکنندگان ایرانی به مسائل لجستیک، بازاریابی، استانداردها و تحلیل رقبا توجه کنند، می توانند ظرف سه تا پنج سال آینده جایگاه ایران را به طور چشمگیری در بازارهای جهانی ارتقا دهند.
منابع و مطالب کاربردی:
صادرات پای مرغ از ایران به چین، ۵۰ هزار تن کلید خورد
صادرات پای مرغ ایران به چین، گامی تازه در روابط اقتصادی دو کشور
