خانه - آموزش صادرات - در شرایط تحریم، نقل و انتقال پول در صادرات چگونه ممکن است؟ | راهنمای کامل روش های پرداخت بین المللی

در شرایط تحریم، نقل و انتقال پول در صادرات چگونه ممکن است؟ | راهنمای کامل روش های پرداخت بین المللی

امیرحسین جعفری

خرداد ۴, ۱۴۰۴

18 دقیقه مطالعه

بدون دیدگاه

نقل و انتقال پول در صادرات، به ویژه در شرایط تحریم و محدودیت های ارزی، یکی از چالش برانگیزترین مراحل تجارت بین المللی برای صادرکنندگان ایرانی است. با وجود بسته بودن بسیاری از مسیرهای بانکی رسمی، همچنان می توان از روش های پرداخت بین المللی مانند TT، حواله، رمیتنس، اعتبار اسنادی (L/C) و کانال های غیررسمی مانند صرافی ها یا رمزارزها برای دریافت وجه صادراتی استفاده کرد، مشروط بر رعایت اصول امنیتی، حقوقی و شناخت کامل مسیرها.

مقدمه مقاله

در فضای تجارت جهانی، گردش آزاد پول یکی از پایه های اصلی صادرات موفق محسوب می شود. اما برای صادرکنندگان ایرانی، این مسیر همواره با موانعی نظیر تحریم های بانکی، بسته بودن سوئیفت، محدودیت های ارزی داخلی، و عدم همکاری بانک های بین المللی همراه بوده است. بسیاری از شرکت های ایرانی، با وجود عقد قراردادهای صادراتی موفق، در مرحله دریافت وجه با مشکلات متعدد مواجه می شوند؛ مسائلی که گاهی باعث از دست رفتن قرارداد، کاهش سودآوری یا حتی ممنوعیت فعالیت می شود.

آموزش صادرات؛ راهنمای تخصصی و جامع صادرات کالا از ایران به بازارهای جهانی

در این مقاله، به صورت کاملاً آموزشی و تخصصی بررسی خواهیم کرد که:

چه روش هایی برای پرداخت بین المللی در صادرات وجود دارد؟
کدام یک از این روش ها برای صادرکنندگان ایرانی در سال ۱۴۰۴ قابل استفاده است؟
محدودیت های ارزی چه اثری بر روند انتقال پول دارند؟
چه راهکارهایی برای دور زدن تحریم های بانکی با رعایت ملاحظات قانونی وجود دارد؟
و در نهایت، چگونه می توان با انتخاب مسیر مناسب، امنیت مالی تراکنش صادراتی را تضمین کرد؟

چه روش هایی برای پرداخت بین المللی در صادرات وجود دارد؟

روش های پرداخت بین المللی به مجموعه ای از شیوه ها گفته می شود که از طریق آن ها، صادرکنندگان می توانند وجه حاصل از فروش کالا یا خدمات خود را از خریداران خارجی دریافت کنند. آشنایی دقیق با این روش ها برای هر شرکت صادراتی، به ویژه در کشورهایی با محدودیت های مالی یا تحریم های بین المللی، امری ضروری است.

روش های پرداخت بین المللی بر اساس درجه اعتماد میان طرفین، نوع کالا، ریسک های بازار هدف، و قابلیت های بانکی کشورها انتخاب می شوند. در ادامه، مهم ترین و پرکاربردترین روش های پرداخت بین المللی معرفی و تحلیل می گردد.

پرداخت نقدی (Cash in Advance):
در این شیوه، خریدار پیش از دریافت کالا، مبلغ توافق شده را به صورت کامل پرداخت می کند. این روش پرداخت بین المللی برای فروشنده کاملاً ایمن است اما ممکن است برای خریدار جذاب نباشد، به ویژه زمانی که رابطه تجاری تازه آغاز شده است.

حواله بانکی (Telegraphic Transfer – T/T):
یکی از رایج ترین روش های پرداخت بین المللی که از طریق شبکه بانکی و سیستم سوئیفت انجام می شود. با توجه به تحریم ها علیه ایران، امکان استفاده مستقیم از این روش بسیار محدود است و صادرکنندگان ایرانی معمولاً از بانک های واسط یا حساب های ثالث استفاده می کنند.

اعتبار اسنادی (Letter of Credit – L/C):
این روش پرداخت بین المللی مبتنی بر تعهد بانک خریدار است که در صورت ارائه اسناد صحیح، مبلغ قرارداد را به فروشنده پرداخت نماید. اعتبار اسنادی از امن ترین روش ها در تجارت خارجی محسوب می شود، اما نیازمند روابط بانکی بین المللی فعال و هزینه های نسبتاً بالاست.

پرداخت مدت دار (Documents Against Acceptance – D/A):
در این مدل از روش های پرداخت بین المللی، کالا ارسال می شود و خریدار تعهد می دهد مبلغ را در آینده در تاریخ توافق شده پرداخت کند. این شیوه معمولاً در روابط تجاری بلندمدت با اعتماد متقابل بالا مورد استفاده قرار می گیرد.

سیستم های رمیتنس مانند Western Union:
برای انتقال مبالغ کم، برخی صادرکنندگان از روش های پرداخت بین المللی مبتنی بر سیستم های رمیتنس استفاده می کنند. این روش ها به دلیل عدم وابستگی به بانک های تحریم شده، در بسیاری از کشورها قابل استفاده هستند ولی مناسب مبالغ بالا نیستند.

استفاده از ارز دیجیتال:
با ظهور فناوری بلاک چین، برخی صادرکنندگان از رمزارزهایی نظیر تتر (USDT) به عنوان جایگزینی برای روش های پرداخت بین المللی استفاده می کنند. این روش با وجود مزایای خاص، همچنان نیازمند رعایت مقررات کشورها و دانش فنی بالا است.

در مجموع، شناخت کامل از مزایا، محدودیت ها و ریسک های هر یک از روش های پرداخت بین المللی، به صادرکنندگان این امکان را می دهد که بهترین گزینه ممکن را متناسب با شرایط معاملاتی خود انتخاب کنند.

محدودیت های ارزی و تأثیر تحریم ها بر روش های پرداخت بین المللی

استفاده از روش های پرداخت بین المللی برای صادرکنندگان ایرانی، همواره با چالش هایی فراتر از مسائل فنی و بانکی همراه بوده است. تحریم های بین المللی و محدودیت های ارزی داخلی، دو مانع عمده در مسیر انجام پرداخت های برون مرزی به شمار می روند. در این بخش، به بررسی دقیق تأثیر این عوامل بر روش های پرداخت بین المللی پرداخته می شود.

یکی از اصلی ترین محدودیت ها، قطع دسترسی مستقیم به شبکه بین المللی سوئیفت است. شبکه سوئیفت به عنوان زیرساخت اصلی انتقال وجوه بانکی در سطح جهانی، در پی اعمال تحریم های مالی، خدمات خود را برای بانک های ایرانی مسدود کرده است. این امر موجب شده که روش های پرداخت بین المللی مانند حواله بانکی یا اعتبار اسنادی، در بسیاری از موارد برای فعالان اقتصادی داخل کشور غیرقابل اجرا باشد.

در کنار این مسئله، عدم همکاری بانک های بین المللی با شرکت های ایرانی نیز نقش قابل توجهی در محدودسازی روش های پرداخت بین المللی دارد. حتی در کشورهایی که تحت تحریم مستقیم قرار ندارند، بسیاری از مؤسسات مالی به دلیل ترس از تحریم های ثانویه ایالات متحده، حاضر به پذیرش ریسک تراکنش های مرتبط با ایران نیستند.

از سوی دیگر، مقررات ارزی داخلی نظیر الزام به بازگشت ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما، نرخ گذاری دستوری ارز، و سخت گیری در مورد منابع و مقصد انتقال وجه، دامنه انتخاب صادرکنندگان در بهره گیری از روش های پرداخت بین المللی را بیش از پیش محدود کرده است.

تأثیر این عوامل بر عملکرد شرکت های صادراتی نه تنها به تأخیر در دریافت وجه منجر می شود، بلکه توان رقابتی این شرکت ها در بازار بین الملل را کاهش می دهد. چرا که در غیاب دسترسی به روش های پرداخت بین المللی مؤثر، انعقاد قرارداد با خریداران خارجی با ریسک بالا همراه است و بسیاری از مشتریان بالقوه از ادامه همکاری منصرف می شوند.

در نتیجه، تحریم های اقتصادی و محدودیت های ارزی، مستقیماً بر اجرای صحیح و سریع روش های پرداخت بین المللی تأثیر می گذارند و صادرکنندگان را ناگزیر به استفاده از مسیرهای غیررسمی یا جایگزین می نمایند که در ادامه مقاله به آن ها خواهیم پرداخت.

اولین قدم ها برای شروع صادرات چیست؟

راهکارهای مؤثر برای نقل و انتقال پول در شرایط تحریم

در شرایطی که تحریم های مالی و بانکی بین المللی، دسترسی مستقیم به سیستم های پرداخت جهانی را برای صادرکنندگان ایرانی محدود کرده است، یافتن روش های پرداخت بین المللی جایگزین، به یک ضرورت تبدیل شده است. در این بخش، به بررسی راهکارهای عملی و مؤثر برای نقل وانتقال پول در شرایط تحریم می پردازیم.

۱. استفاده از حساب های بانکی در کشورهای ثالث

یکی از روش های پرداخت بین المللی که صادرکنندگان ایرانی به آن روی آورده اند، افتتاح حساب های بانکی در کشورهای ثالث مانند ترکیه، امارات متحده عربی، عمان و مالزی است. این حساب ها به عنوان واسطه ای برای دریافت وجوه صادراتی عمل می کنند و امکان انتقال پول را با دور زدن محدودیت های مستقیم فراهم می سازند.

۲. بهره گیری از صرافی های معتبر بین المللی

صرافی های معتبر بین المللی نقش مهمی در تسهیل روش های پرداخت بین المللی برای صادرکنندگان ایرانی ایفا می کنند. این صرافی ها با ارائه خدمات انتقال وجه، امکان دریافت و پرداخت ارز را با کارمزدهای معقول و در زمان کوتاه فراهم می نمایند. انتخاب صرافی های دارای سابقه و اعتبار، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

۳. استفاده از رمزارزها در پرداخت های بین المللی

با گسترش فناوری بلاک چین، استفاده از رمزارزها به عنوان یکی از روش های پرداخت بین المللی مورد توجه قرار گرفته است. رمزارزهایی مانند تتر (USDT) و بیت کوین، به دلیل ویژگی هایی مانند سرعت بالا، کارمزد پایین و عدم وابستگی به سیستم های بانکی سنتی، گزینه های مناسبی برای نقل وانتقال پول در شرایط تحریم محسوب می شوند. با این حال، نوسانات قیمتی و مسائل قانونی مرتبط با رمزارزها باید مورد توجه قرار گیرد.

۴. تهاتر کالا به جای پرداخت نقدی

در برخی موارد، صادرکنندگان ایرانی از روش تهاتر کالا به عنوان یکی از روش های پرداخت بین المللی استفاده می کنند. در این روش، به جای دریافت وجه نقد، کالا یا خدماتی از طرف خریدار دریافت می شود که می تواند در بازار داخلی یا خارجی به فروش برسد. این روش به ویژه در معاملات با کشورهایی که محدودیت های بانکی دارند، کاربرد دارد.

۵. همکاری با شرکت های بازرگانی بین المللی

برخی شرکت های بازرگانی بین المللی با داشتن شبکه های گسترده و دسترسی به سیستم های مالی مختلف، می توانند به عنوان واسطه در انجام روش های پرداخت بین المللی عمل کنند. همکاری با این شرکت ها می تواند ریسک های مرتبط با تحریم ها و محدودیت های بانکی را کاهش دهد.

در نهایت، انتخاب مناسب ترین روش های پرداخت بین المللی بستگی به عوامل متعددی از جمله نوع کالا، کشور مقصد، میزان اعتماد بین طرفین و شرایط قانونی دارد. مشاوره با کارشناسان مالی و حقوقی، می تواند در انتخاب بهترین گزینه ها کمک کننده باشد.

استفاده از صرافی های مطمئن برای انتقال ارز در تجارت بین الملل

در غیاب دسترسی مستقیم به سیستم های بانکی بین المللی، یکی از مهم ترین گزینه های پیش روی صادرکنندگان ایرانی، استفاده از صرافی های مطمئن برای نقل وانتقال ارز است. صرافی ها نقش کلیدی در اجرای روش های پرداخت بین المللی در شرایط تحریم ایفا می کنند و در بسیاری از معاملات صادراتی، جایگزین بانک های سنتی شده اند.

صرافی های معتبر، به ویژه آن هایی که در کشورهای همسایه یا منطقه ای مانند امارات، ترکیه، عمان و قطر فعالیت دارند، با استفاده از شبکه های مالی و حساب های بانکی واسط، امکان دریافت وجوه صادراتی از خریدار خارجی و انتقال آن به صادرکننده را فراهم می کنند. این فرآیند از طریق هماهنگی مستقیم بین صرافی مبدأ (کشور خریدار) و صرافی مقصد (داخل ایران یا کشور ثالث) انجام می شود.

نقش صرافی ها در روش های پرداخت بین المللی به خصوص برای معاملات با مبلغ متوسط و بالا، زمانی حیاتی می شود که امکان گشایش اعتبار اسنادی یا استفاده از حواله مستقیم وجود ندارد.

برای اطمینان از صحت و امنیت این روش، رعایت نکات زیر ضروری است:

استفاده از صرافی های دارای مجوز رسمی: صرافی باید دارای مجوز معتبر از بانک مرکزی ایران یا نهاد ناظر کشور مقصد باشد و در لیست شرکت های مجاز درج شده باشد.
تنظیم قرارداد کتبی با صرافی: در صورت انجام مبادله با مبالغ بالا، توصیه می شود توافق نامه ای مکتوب شامل مبلغ انتقال، نوع ارز، نرخ تبدیل، تاریخ تسویه و مسئولیت های طرفین امضا شود.
شفافیت در نرخ تبدیل و کارمزد: نرخ تبدیل ارز و میزان کارمزد باید پیش از انجام معامله مشخص و قابل استعلام باشد.
پرهیز از صرافی های ناشناس یا واسطه های غیررسمی: همکاری با واسطه هایی که سابقه شفاف ندارند یا فاقد مجوز هستند، می تواند منجر به تأخیر، خسارت یا حتی کلاه برداری شود.

بنا بر آمار غیررسمی اتاق بازرگانی تهران، در سال ۱۴۰۲ بیش از ۶۰٪ از صادرکنندگان کوچک و متوسط ایرانی، از صرافی ها برای انجام پرداخت های صادراتی استفاده کرده اند. این موضوع نشان دهنده نقش فزاینده صرافی ها در اجرای روش های پرداخت بین المللی در دوران تحریم است.

در نهایت، استفاده از صرافی های مطمئن در کنار سایر روش های پرداخت بین المللی، می تواند به ایجاد ثبات، کاهش ریسک، و تسریع روند بازگشت ارز حاصل از صادرات کمک شایانی نماید.

نکات قراردادی مرتبط با روش های پرداخت بین المللی در قرارداد صادراتی

در تنظیم هر قرارداد صادراتی، بخش مربوط به پرداخت وجه یکی از حیاتی ترین بندهاست. انتخاب صحیح و نگارش دقیق شرایط پرداخت، نه تنها از بروز اختلافات آتی جلوگیری می کند، بلکه فرآیند اجرایی شدن روش های پرداخت بین المللی را نیز تسهیل می نماید.

در هر قرارداد صادراتی، باید موارد زیر به صورت شفاف و قابل استناد مشخص گردد:

نوع روش پرداخت بین المللی: مانند حواله T/T، اعتبار اسنادی (L/C)، پرداخت نقدی، تهاتر یا رمزارز
ارز پرداختی: مثلاً یورو (EUR)، دلار آمریکا (USD)، درهم امارات (AED) یا تتر (USDT)
نحوه و زمان پرداخت: مانند «پیش پرداخت ۳۰٪ هنگام سفارش و مابقی پیش از ارسال کالا» یا «پرداخت ۱۰۰٪ با ارائه اسناد حمل»
محل و مقصد انتقال وجه: تعیین حساب بانکی یا کیف پول دیجیتال مورد توافق
مسئولیت هزینه های بانکی و تبدیل ارز: که باید مشخص شود این هزینه ها برعهده خریدار است یا فروشنده

عبارات حقوقی رایج در روش های پرداخت بین المللی که باید در قرارداد ذکر شوند عبارت اند از:

Payment shall be made via TT to the Seller’s offshore account within 7 working days from the date of Proforma Invoice.
All bank charges outside Seller’s bank shall be borne by the Buyer.
LC shall be irrevocable, transferable, at sight, confirmed by a first-class bank.

در نظر گرفتن این موارد در قرارداد، امنیت مالی صادرکننده را افزایش داده و مسیر اجرای صحیح روش های پرداخت بین المللی را تضمین می نماید.

مقایسه روش های پرداخت بین المللی در ایران و سایر کشورها

برای درک بهتر جایگاه ایران در حوزه پرداخت های صادراتی، بررسی تطبیقی روش های پرداخت بین المللی در ایران و کشورهای دیگر بسیار آموزنده است. بسیاری از کشورها با وجود داشتن محدودیت های تجاری، همچنان توانسته اند به روش های امن، سریع و کم هزینه در انتقال ارز دست پیدا کنند.

در ترکیه، صادرکنندگان به راحتی از حواله های بانکی (SWIFT) استفاده می کنند و از مزایای سیستم بانکی بین المللی بهره مند هستند. همچنین اعتبار اسنادی (L/C) بین بانک های ترکیه ای و اروپایی به صورت گسترده اجرا می شود.

در چین، پلتفرم های پرداخت دیجیتال مانند Alipay و WeChat Pay بخش عمده ای از روش های پرداخت بین المللی را در تعاملات B2B و B2C به خود اختصاص داده اند. دولت چین همچنین از مدل تهاتر در پروژه های راهبردی بهره می برد.

در امارات متحده عربی، به دلیل حضور بانک های بین المللی، صادرکنندگان امکان استفاده از متنوع ترین روش های پرداخت بین المللی را دارند. همچنین سیستم قضایی پیشرفته این کشور، امنیت معاملات را افزایش داده است.

در مقابل، صادرکنندگان ایرانی به دلیل تحریم ها ناچارند از مسیرهای پرریسک، مانند استفاده از حساب های واسطه، صرافی های غیرمستقیم یا رمزارز، بهره بگیرند. این تفاوت ها نشان می دهد که ایران برای بازگشت به مسیر استاندارد روش های پرداخت بین المللی، نیازمند اصلاح ساختارهای ارزی و ایجاد روابط بانکی بین المللی جدید است.

ریسک های حقوقی و مالی در روش های پرداخت بین المللی غیررسمی

استفاده از مسیرهای غیررسمی برای اجرای روش های پرداخت بین المللی، اگرچه در شرایط تحریم یک ضرورت به نظر می رسد، اما ریسک هایی جدی را برای صادرکننده به همراه دارد. این ریسک ها، هم در حوزه حقوقی و هم در حوزه مالی می توانند منجر به ضررهای سنگین شوند.

۱. امکان بلوکه شدن وجه در کشور مقصد:
در صورت انجام پرداخت از طریق صرافی های غیرمجاز یا استفاده از حساب اشخاص ثالث، ممکن است نهادهای نظارتی کشور مقصد پول را مسدود کنند و صادرکننده امکان پیگیری قانونی نداشته باشد.

۲. نقض مقررات بین المللی ضد پول شویی (AML):
عدم شفافیت در منبع و مسیر وجوه، می تواند صادرکننده را در معرض اتهام پول شویی قرار دهد، حتی اگر معامله کاملاً قانونی باشد.

۳. نبود قرارداد حقوقی یا مستند معتبر:
بسیاری از مسیرهای غیررسمی روش های پرداخت بین المللی، فاقد مستندات رسمی هستند. این موضوع در صورت بروز اختلاف، امکان رجوع به داوری یا محاکم بین المللی را از بین می برد.

۴. نوسانات نرخ تبدیل و کارمزدهای غیرشفاف:
عدم ثبات در نرخ ارز و کارمزدهای توافقی، موجب کاهش سودآوری معامله و بروز اختلاف بین طرفین خواهد شد.

به همین دلیل، حتی در استفاده از روش های پرداخت بین المللی غیررسمی، باید اصول حقوقی، قرارداد کتبی و مشاوره حرفه ای مالی رعایت شود. در غیر این صورت، صرفاً انتقال پول انجام شده، ولی ریسک آن برای صادرکننده باقی خواهد ماند.

جمع بندی نهایی و توصیه های کاربردی برای انتخاب روش های پرداخت بین المللی

با توجه به پیچیدگی های موجود در فضای تجارت خارجی ایران، انتخاب صحیح و امن ترین روش های پرداخت بین المللی برای هر صادرکننده، یک تصمیم راهبردی محسوب می شود. تجربه چند سال گذشته نشان داده که اتکا به تنها یک روش پرداخت کافی نیست و شرکت ها باید مجموعه ای از مسیرهای پرداخت را بر اساس نوع بازار، کشور مقصد، نوع کالا، ساختار بانکی خریدار و سطح ریسک تنظیم کنند.

تحریم های بین المللی، محدودیت های ارزی، قطع سوئیفت، و مقررات داخلی موجب شده اند تا بسیاری از صادرکنندگان از مسیرهای جایگزین مانند صرافی های بین المللی، حساب های واسط، رمزارزها یا تهاتر استفاده کنند. اگرچه این روش ها بخشی از مشکل را حل می کنند، اما ریسک های حقوقی و مالی آن ها باید با دقت مدیریت شود.

از سوی دیگر، بندهای قراردادی مرتبط با پرداخت، اهمیت حیاتی در تأمین امنیت معامله دارند. هر گونه ابهام در نوع روش پرداخت بین المللی، زمان بندی تسویه، نرخ ارز، یا هزینه های بانکی، می تواند منجر به اختلاف، تأخیر یا حتی زیان شود. بنابراین توصیه می شود در کنار تیم بازرگانی، از مشاور حقوقی تجارت بین الملل نیز بهره گرفته شود.

در پایان، برای انتخاب صحیح روش های پرداخت بین المللی، رعایت این اصول ضروری است: